Tuče, uvrede, šutiranja, pljuvanja, šamari, polivanja, gađanje poslovnikom, čupanje mikrofona, svađe zbog jabuka, iznošenja iz sale, ali i fizički napadi na poslanike iz suprotnih redova.
Sve to i dalje povezuje parlamente i poslanike država nastalih poslije raspada bivše Jugoslavije.
Parlamenti na Zapadnom Balkanu ne samo da su podložni incidentima, već su takve situacije postale sastavni dio političke agende većine stranaka, ocjenjuje Asim Mujkić, profesor Fakulteta političkih nauka u Sarajevu.
„One na taj način prikupljaju podršku ljudi, odnosno glasača.
„Građani ovih zemalja danas očekuju da će parlamentarno zasijedanje biti incidentno – neko će nešto blokirati, pašće teške riječi, potegnuće se uvijek spremno pitanje ugrožavanja etnonacionalnog identiteta“, kaže profesor Mujkić za BBC na srpskom.
Kaže da se više ne može govoriti o „incidentima“, nego o „modusu operandi“, odnosno načinu funkcionisanja skupština.
Ovakva vrsta političkog djelovanja uglavnom je karakteristična za partije s desne strane političkog spektra, ocjenjuje Mujkić.
„Kada govorimo o području bivše Jugoslavije, riječ je o partijama s etno-nacionalističkim programima.
„Može se čak tvrditi da je takav stil političkog djelovanja na ovim prostorima patentirao Vojislav Šešelj, predsjednik Srpske radikalne stranke, brutalnim uvredama, prijetnjama, mahanjem pištoljem, najavom etničkog čišćenja i slično“, kaže Mujkić.
Srbija: Duga istorija skupštinskih meteža
Vanredna sjednica Skupštine Srbije počela je 30. maja, a završena je 5. jula.
Nesuglasje između vlasti i opozicije kulminiralo je u utorak, 4. jula, kada je ministar Aleksandar Martinović rekao da „oni koji nemaju djecu kritikuju vlast povodom postupanja u vezi sa dva masovna ubistva u kojima je stradao veliki broj djece“.
„Hoćete da nabrajam ko od vas niti je u braku, niti ima djecu, nego umjesto djece hrani kuče, mače, zlatnu ribicu.
„Kako vas, bre, nije sramota“, rekao je Martinović.
Neki od poslanika opozicije su dan kasnije zatražili da Martinović napusti salu, što se i dogodilo poslije rasprave, koškanja i lupanja u klupe.
Prethodni incident je zabeležen u februaru 2023, na posebnoj sjednici o Kosovu.
Poslanici opozicionih stranaka Dveri, Zavetnici, Narodne stranke i Nove Demokratske stranke Srbije prekinuli su obraćanje Aleksandra Vučića, predsednika Srbije, i skandirali „izdaja“ i „ne damo Kosovo“.
Krenuli su ka predsjedniku Srbije, zbog čega su iz klupa ustali poslanici Srpske narodne stranke i došlo je do koškanja.
Ovogodišnji događaji ipak nisu najradikalniji prizori viđeni u skupštinskim klupama:
– Poslanik Srpske radikalne stranke je udario člana Srpskog pokreta obnove u holu Savezne skupštine i polomio mu vilicu 1993. godine;
– Godinu dana kasnije, Vojislav Šešelj je iščupao kablove mikrofona za govornicom;
– Vođa radikala je ostao upamćen i po tome što je iznijet iz sale 2000.
– Šešelj je, takođe, polio vodom predsednika Skupštine Srbije 2001., a njegova stranačka koleginica je isto to uradila nekoliko mjeseci kasnije;
– Aleksandar Vučić, tada član Srpske radikalne stranke, donio je na poklon zatvorsku uniformu sa imenom tadašnjeg ministra Mlađana Dinkića, 2006.
– Dvije godine kasnije, Tomislav Nikolić, bivši predsednik Srbije i osnivač Srpske napredne stranke, počupao je bivšeg stranačkog kolegu iz SRS-a Srboljuba Živanovića;
– Radikal Živanović je naredne godine pesnicom razbio nos poslaniku Srpske napredne stranke;
– Poslanica radikala Gordana Pop-Lazić je 2009. cipelom gađala predsjedavajuću Skupštine;
– Boško Obradović, lider pokreta Dveri, 2017. je gađao tada poslanika naprednjaka Aleksandra Martinovića kompjuterskim mišem;
– Poput Šešelja, i Obradovića su iznosili iz skupštinske sale 2020. godine, dok se on držao za srpsku zastavu;
– Iste godine je radikal Milorad Mirčić tokom sejdnice na poklon donio roze donji veš tadašnjoj ministarki i članici SNS-a Zorani Mihajlović.
– Incidenti su bilježeni i prilikom posjeta evropskih političara.
Šešelj je skandiranjem „ua“ pozdravio Federiku Mogerini, tadašnju visoku predstavnicu Evropske unije, 2017.
Zajedno sa Dverima, radikali su godinu kasnije vikali prilikom obraćanja Majkla Davenporta, tadašnjeg šefa Delegacije EU.
Balkan prvi među jednakima
Neobične scene iz skupštinske sale ipak nijesu posebne samo za Balkan.
Predstavnici građana tukli su se u parlamentima, između ostalog, u Jermeniji, Gruziji, Senegalu, Turskoj, Južnoj Africi, Tajvanu i Japanu.
U osnovi je čovjeka tendencija uma da je uvek u pravu, smatra Suad Kurtćehajić, predsednik Bosanske akademije nauka i umetnosti i profesor Fakulteta političkih nauka u Sarajevu.
„Može se čitavim bićem boriti za jednu opciju, a kada se predomisli, isto tako se boriti za suprotnu.
„U razvijenim demokratijama, čovjek ima unutrašnju rezervu kada izloži mišljenje i ne smatra da je po svaku cijenu u pravu“, objašnjava Kurtćehajić za BBC na srpskom.
Dodaje da na Balkanu ljudi smatraju da je njihovo mišljenje jedino ispravno.
„Tu je problem brojnih sukoba zato što imamo talentovane ljude, ali zadržali smo sirov mentalitet.
„Moramo se učiti demokratiji, a ona podrazumijeva da, kad si i najsigurniji u nešto, moraš ostaviti prostor za mogućnost da grešijiš“, kaže Kurtćehajić.
Čak i u razvijenim zemljama sa visokom političkom kulturom, podseća Mujkić, viđeni su slični prizori kao na Balkanu.
„Kada god političke elite nemaju odgovor na konkretne, egzistencijalne probleme građana, onda posegnu za ovakvim populističkim potezima.
„Incidentima u skupštini se nepogrješivo skreće pažnja sa pravog problema na prijetnju koja dolazi od nečeg drugog“, objašnjava.
U zavisnosti od društva, često su na meti manjine: migranti, pripadnici LGBT populacije, crnci, muslimani, Jevreji ili nevećinske etničke ili vjerske zajednice, kaže Mujkić.
„Uvijek je riječ o manjini koja ne može uzvratiti udarac i služi kao vreća za udaranje frustriranom građanstvu.
„Suvišno je govoriti koliko nas to udaljava od prave demokratije čija svrha je da poveća učešće građana, a ne da ga smanji“, ističe Mujkić.
Hrvatska: ‘Ne tući se u Saboru, izaći van pa se tući’
Poslednji incident u hrvatskom Saboru zabilježen je u aprilu kada je zamalo došlo do fizičkog obračuna dvojice poslanika.
Tokom godina je bilo izbacivanja iz sale, teških riječi i uvreda poput „nakazo i glupane“, okupiranja govornice, gađanja papirima, zamahivanja šakom, ometanja konferencija za novinare suparničkih stranaka i verbalnih pretnji.
Početkom 2017. godine obezbeđenje je iznijelo poslanika Ivana Pernara iz sale poslije svađe koja je započeta zato što je jeo jabuku tokom sjednice.
Fizički obračuni se pamte iz 1990-ih.
Jednom je na govornika u Saboru poletjela aktovka, a jedina tuča se odigrala u skupštinskom kafiću 1994.j
U oktobru 2022., dva poslanika su se gurala u hodniku, ali su ih prisutni razdvojili.
Taj slučaj je prokomentarisao i Zoran Milanović, predsjednik Hrvatske.
„Ne tući se u Saboru, izaći van i lijepo se potući.
„Neka se konačno potuku, to je fora“, izjavio je Milanović.
Bosna i Hercegovina: Žuti kartoni i zavrtanje ruke
Konstitutivnu sednicu Narodne Skupštine Republike Srpske, održanu u oktobru 2022., obiljeležili su incidenti – vrijeđanje, transparenti i pokušaj izbacivanja iz sale.
Mjesec kasnije, ponovo je došlo do vrijeđanja, a jedan poslanik je drugom rekao da „ima žuti karton i da ne smije više da mu se obraća“.
Sredinom 2020. je umalo došlo do tuče u skupštinskoj sali, ali su poslanici „hladnije glave“ razdvojili zavađene.
Do intervencije nije došlo na vrijeme godinu ranije, kada je Dragan Lukač, tadašnji ministar unutrašnjih poslova Republike Srpske, udario tada poslanika, a sada gradonačelnika Banja Luke Draška Stanivukovića.
U lokalnom parlamentu Sarajevskog kantona došlo je do tuče 2016., kada je tadašnji odbornik Rasim Smajić nasrnuo na člana druge stranke, zavrnuo mu ruku i bacio ga na pod.
Godinu ranije, stranačke kolege su se potukle tokom sjednice Kluba poslanika Stranke demokratske akcije u Predstavničkom domu Parlamentarne skupštine BiH.
Fizički napad u skupštini Republike Srpske zabeležen je i 2014. godine.
Miladin Stanić, tadašnji poslanik Srpske demokratske stranke, kritikovao je premijerku zato što je u bijelim čizmama posjetila poplavljene djelove Bijeljine.
Dodao je da se „ženama gleda u noge“.
On je potom krenuo da pljuje druge poslanike, a jednog je i udario.
Crna Gora: Gas maske i pirotehnika
Riječi poput „bitanga, splačina i ološ“, prijetnje lomljenjem nosa i ućutkivanje čule su se i u crnogorskoj skupštini.
Andrija Popović iz Liberalne partije Crne Gore gađao je poslovnikom predsjednika Skupštine Aleksu Bečića.
Više puta su se poslanici zamalo potukli, a do pravog okršaja je došlo krajem 2019. prilikom usvajanja Predloga zakona o slobodi vjeroispovesti.
U salu je bačena petarda ili suzavac, a članovi Demokratskog fronta su polomili dio tehnike i gađali flašama druge poslanike.
Intervenisali su policija i obezbeđenje sa gas maskama, a svi poslanici Demokratskog fronta su privedeni.
Tada je došlo i do incidenta u Skupštini Srbije pošto su poslanici Dveri protestovali što vlast nije reagovala na usvajanje pomenutog zakona u Crnoj Gori.
Nešto ranije, 2014. poslanici su se potukli u Skupštini tokom rasprave o nastavku učešće crnogorskih vojnika u mirovnoj misiji u Avganistanu.
Sjeverna Makedonija: Najmanje incidenata
Najmanje incidenata je zabiljeleženo u Skupštini Sjeverne Makedonije, ali jeste bilo oštrih diskusija, svađa, uvreda i gurkanja.
Do tuče je došlo 2007, ali i 2014. tokom diskusije o budžetu.
Fizički obračun se odigrao i 2017. ali ne među poslanicima.
Tada su demonstranti upali u Sobranje i napali tadašnje lidere.
Gledaj parlament – biraj državu
Mujkić smatra da stanje u balkanskim parlamentima ne predstavlja ogledalo društva.
„Prije će biti da elite stvaraju društvo prema njihovom liku“, ocjenjuje on.
Važno je braniti sopstvene stavove u svakodnevnom životu, ali su političari ipak odgovorni za narod i državu, smatra Kurtćehajić.
„Zbog toga političari moraju da ostave prostor za mogućnost da nijesu u pravu.“
Takav način razmišljanja na Zapadu odavno je razvijen, , kaže on.
„Zato oni nisu u stanju da se biju pesnicama da bi dokazali da su u pravu.“
BBC
