SVETI VASILIJE OSTROŠKI:
O simboličkom značaju manastira Ostrog i moštiju Svetog Vasilija koje prebivaju u njemu, ilustrativno kazuju dva, sudbinskim i ironijskim nitima, povezana detalja. Naime, u aprilu četrdeset prve godine, kada je Treći rajh napao Jugoslaviju Karađorđevića, (pre)mladi kralj Petar II je, bježeći iz svoje domovine svratio u Ostrog. Uzgred, tu je monarhova pratnja ostavila čudesnu ikonu Bogorodice Filermske, sa koje će, za njenog boravka u Crnoj Gori nestati jedan dragulj (kao potvrda paganske prirode Crnogoraca: dragulj ima prednost nad pijetetom prema svetinji). I ne samo Crnogoraca – jedan dragulj iščupan je već ranije. Tada u Ostrogu, kod starješine Leontija Mitrovića, ostaju i jedna od (mnogih) ruku Svetog Jovana, i čestica Časnog krsta.
Ne sudite prebrzo: Karađorđevićima je neprocjenjivu ikonu donijela emigrantska Ruska crkva, nakon što su je bijeli Rusi uspjeli prebaciti na Zapad. A ruski car je nju dobio na poklon od Velikog majstora Malteškog reda, krajem XVIII vijeka. Malteškim vitezovima ikonu je, pak, za jedne istorijske epizode u kojoj mu je bila neophodna njihova naklonost poklonio turski sultan. Odista uzbudljiva putanja. Kakav primjer one nenaslutivosti gospodnjih puteva. Tek – krajnja tačka tih puteva u ovom slučaju bila je – Crna Gora. Nakon obilaska manastira Ostrog kralj i njegova pratnja poletjeli su sa Kapinog polja prema Grčkoj, i kasnijem izbjegličkom životu u Londonu. Tada je, u avionu prepunom dragocjenosti (toliko da su Filermosu morali ostaviti), poginuo jedan od značajnih crnogorskih političkih djelatnika prve polovine XX vijeka – ujedinitelj Marko Daković, jedan od onih koji su se brzo razočarali. Jer, nova (SHS) državna realnost nije imala ništa zajedničko sa njihovim (ujediniteljskim) snom. Crna Gora je bila istorijski izigrana, i Daković je to znao. Pa, ipak, pozvan 1941. od Karađorđevića hitro im se odazvao, i bio je u tom famoznom avionu koji je poletio sa Kapinog polja. Negdje iznad Grčke kašet pun zlatnih poluga otkačio se, pao na nesrećnog Dakovića, i ubio ga. Kao naravoučenije Crnogorcima – da blago može ubiti jednako kao sablja. I bukvalno. Manje od godinu dana kasnije, u februaru četrdeset druge u manastiru Ostrog dešava se čuvena i već pominjana Ostroška skupština crnogorskih rodoljuba, organizovana od strane ovdašnjih komunista. Tako različiti posjetioci ovoga manastira najbolje dočaravaju širinu i snagu kulta Svetog Vasilija, čije mošti se tu nalaze. Širina njegovog kulta ne nadilazi samo ovakve, ideološke i nacionalne krajnosti, već i one istorijski trajnije – među religijama. Svetom Vasiliju, naime, pored pravoslavnih vjernika hodočaste i katolički vjernici, ali i pripadnici islamske religije. Manastir izgrađen u stijeni izgleda kao kakva crnogorska replika uzb-udljivih grčkih Meteora.
Pravoslavni vjernici slave Svetog Vasilija 29. aprila, po julijanskom kalendaru, odnosno 12. juna po preciznijem, gregorijanskom.
Za Svetog Vasilija se vjeruje da je rođen 28. decembra 1610. godine u hercegovačkom Popovom polju. “Prolog monaha Tadije” navodi: “od roditelja prostih no blagočestivih”.
Koliko se zna, zamonašio se u trebinjskom manastiru Uspenja bogorodice. Ubrzo se nadaleko čuo glas o predanosti njegovoj, i podvižničkom životu. Obično se navodi da je za monaškog života stekao ogromno poštovanje u narodu. Kasnije je postavljen za episkopa Zahumskog i Skenderijskog, kako se u različitim žitijima napominje “bez svoje volje”. Kada je razoren manastir Tvrdoš u kojem je stolovao povukao se u Ostrog. Živio je molitvenim životom, posvećen mističkoj kontemplaciji, a upokojio se 29. aprila 1671. godine.
O kasnijim pokušajima više ili manje diskretne šovinizacije njegovog svetačkog žitija svjedoče ove riječi Nikolaja Velimirovića: “… kao pastir dobri utvrđivaše stado svoje u veri pravoslavnoj čuvajući ga od svirepstva turskoga i lukavstva latinskog.” Pritom čovjek ovo piše preko tri vijeka nakon Vasilijevog života, i o svecu kod koga je priroda njegovog zavjeta potomstvu naglašavala upravo ekumensku, opštečovječansku dimenziju ljudskog usuda. Da nije bilo tako, zašto bi do danas pripadnici različitih religijskih svjetonazora hodočastili upravo ovom svecu.
Inače, bilo je primjetno u vrijeme eskalacije novokomponovanog vjerništva da je njegov kult od novopečenih pravoslavaca, najradije prihvatan. Jedno vrijeme, u širem društvu nijeste mogli pomenuti ovoga sveca, a da svi okolo ne promrmljaju “Slava mu i milost” i malo poustanu. A moć da se polupaganski Crnogorac u svakoj prilici podigne sa stolice takođe govori o snazi njegovog kulta.
I danas, za lijepog vremena, dok šetate podgoričkim ulicama, pa vam se desi da naiđete na kakvog slikara amatera što nudi svoje vizije svijeta rađene prema turističkim razglednicama, primijetićete da je apsolutno najfrekventniji motiv – manastir Ostrog. Naravno, stara je istina – diletanti sve mogu da obesmisle, no, ipak… O prirodne i spiritualne bedeme Ostroga odbijala su se ne samo vojnička, nego i umjetnička pregnuća. Pisac ovog teksta je do sada vidio samo nekoliko umjetničkih slika Ostroga (Cvetko Lainović, Rajko Todorović-Todor…) koje su izbjegle tu sladunjavu vizuelnu demagogiju.
Montenegrina.net
