Državnost Crne Gore seže duboko u prošlost. Ona je puno starija od sadašnjeg imena za zemlju i državu. Crnogorska državnost je kroz istoriju prošla nekoliko razvojnih perioda i više različitih državnih formi. I pored izvjesnih prekida u njenom kontinuitetu, ideja državne nezavisnosti je pretrajala i u najtežim vremenima, i onda kada joj istorijske okolnosti nijesu bile naklonjene. Za nju su se borili naši preci i, kao amanet, predavali je potomcima.
U dalekoj prošlosti teritorija današnje Cme Gore je do VI v. spadala u provinciju Prevalis. Od tada se do kraja X vijeka nazivala Dukljom, odnosno Dioklitijom, a od XI v. Kraljevstvom Slovena ili Zetom. Taj prostor su u VII v. naselila slovenska plemena. Iz saveza plemena nastala je Sklavinija Duklja. Preci Crnogoraca nazivali su se Dukljani, kasnije Zećani. Oni su krajem IX vijeka stvorili svoju prvu državnu organizaciju, zavisnu od Vizantije i, kasnije, od Samuilove države. Iz tog perioda istorija pamti arhonta Petra i kneza Vladimira.
Knez Stefan Vojislav, rodonačelnik dinastije Vojislavljevića, utemeljitelj je prve samostalne dukljansko-zetske države (1018- 1043), koju je njegov sin Mihailo (oko 1050-1082) uzdigao na rang kraljevstva (1077), učvrstio i proširio, a njegov sin i nasljednik kralj Bodin (oko 1082-1101) osvajanjima zamašno uvećao i doveo do vrhunca moći. Nakon njega smijenilo se još jedanaest vladara iz te dinastije (deset sa kraljevskom krunom), od kojih je u heraldičkom smislu najznačajniji kralj Dorđe. Država je, razdirana unutrašnjim borbama oko nasljedstva i prijestola, sve više slabila i smanjivala se. To je iskoristio Stefan Nemanja i osvojio Zetu (1189). U srpskoj državi Nemanjića Zeta je, “kao kraljevstvo od prva”, imala poseban status, sve do smrti cara Dušana (1355) i raspada Srpskog carstva.
Međutim, kao ranije stvorena i priznata feudalna država, Zeta se ubrzo (1361) osamostalila pod dinastijom Balšića, koja je vladala do 1421. godine. Njihova vladavina je imala državni kontinuitet sa Zetom Vojislavljevića. Pošto se ova druga dinastija ugasila, na istorijsku scenu stupaju Crnojevići, kao treća feudalna dinastija u crnogorskoj prošlosti (1451-1499). U to vrijeme Zeta se jedva održavala između moćnog Osmanskog carstva i Mletačke republike, kao i okolnih oblasnih gospodara, a teritorijalno sve više se smanjivala. Za državu se ustalilo ime Crna Gora. Državno i crkveno središte je sa Skadarskog jezera preneseno na Cetinje. Poslije pada pod tursku vlast i odlaska posljednjeg Crnojevića, zemlju su vodile cmogorske vladike koje je birao Jedinokupni sabor svih plemenskih glavara ili Opštecrnogorski zbor. I u Otomanskom carstvu Crna Gora je imala specifičnu autonomiju u okvira sandžaka kojima je pripadala. Državno ognjište je gorjelo i čuvano na Cetinju. Crnogorska mitropolija je imala ne samo duhovnu nego i državnu misiju, kao inspirator borbe za slobodu i kao koheziona snaga među crnogorskim i brdskim plemenima, nosilac državne i nacionalne ideje, što je nakon dva vijeka dovelo do obnavljanja države i učvršćivanja organa zemaljske vlasti. U toku crnogorskog principata (od kraja XV do kraja XVI v.) smijenilo se 19 vladika iz raznih plemena.
Za Crnu Goru je, u prerastanju slobodne zajednice crnogorskih plemena u državu, presudan bio izbor Danila Šćepčeva Petrovića za vladiku (1697-1735). On je rodonačelnik četvrte crnogorske dinastije Petrovič Njegoš, koja je preko dvjestadvadeset godina upravljala Crnom Gorom (1697-1918). Ova slavna dinastija je dala petoricu vladika (koji su u svom dostojanstvu sjedinjavali duhovnu i svjetovnu vlast) i dva svjetovna gospodara (1851-1918). Prisajedinjena Srbiji, Crna Gora je nestala u Kraljevini SHS, kasnije Kraljevini Jugoslaviji (1918-1941). Nakon nestanka Crne Gore kao države 1918. godine, neuspjeli Božićni ustanak (1919) bio je pokušaj vraćanja cmogorske državnosti. Crna Gora je opet obnovljena poslije Drugog svjetskog rata i, kao republika u federativnoj zajednici jugoslovenskih naroda, povratila svoju državnost i suverenost. Poslije raspada jugoslovenske države, početkom posljednje decenije XX vijeka, ponovo je aktuelizovano crnogorsko državno pitanje. Krajem aprila 1992. Crna Gora se našla u dvočlanoj federaciji sa Srbijom – SR Jugoslaviji.
Težnju Crne Gore ka državnoj nezavisnosti Evropska unija je privremeno odložila formiranjem državne zajednice Srbija i Crna Gora. Time državnopravni status Crne Gore nije riješen.
U međuvremenu se pokazalo da je ta tvorevina nefunkcionalna i za jednu i za drugu članicu.
O višestoljetnom crnogorskom državnom putu i cilju ne svjedoče samo činjenice i istorijski izvori, već i povjesnica njenog najstarijeg znamenja – državnog grba.
Heraldici, kao pomoćnoj istorijskoj nauci, koja proučava postanak, razvoj i izradu grbova, u Crnoj Gori se donedavno nije pridavala veća pažnja i značaj. Grbovi su svojevrsni kod postojanja i tradicije, simbol trajanja, spoj prošlosti, sadašnjosti i budućnosti. Oni su dio državnog i nacionalnog identiteta. Grb, kao državni simbol, predstavlja cijelu državu, kako narod tako i pojedinca.
Crna Gora danas ima svoj državni grb, koji je istorija odavno uobličila i definisala. Štaviše, on je samo obnova starog znamenja u našem vremenu. Državni grb sažima, potvrđuje, i obnavlja državnu nezavisnost.
Ovo je priča o devetovjekovnoj istoriji crnogorskog grba. U stvari, kroz državne i dinastičke grbove slikovno je predstavljena istorija Crne Gore, koja simbolički počinje pečatom arhonta Petra.
Grb dinastije Vojislavljević
Dinastija Vojislavljević je vladala od X do druge polovine XII vijeka.
Pečat arhonta Petra (X v.), najvjerovatnije oca kneza Vladimira, najstariji je sačuvani materijalni dokaz o nekom dukljanskom vladaru. Sv. Vladimir je prvi dukljanski vladar o kome postoje pisani istorijski izvori. Vladao je od 970. do 1016. Bio je oženjen Kosarom, kćerkom makedonskog cara Samuila. Njihova ljubav je ovjekovječena u Ljetopisu popa Dukljanina (sredina XII v.)
Knez Vojislav je 1042. godine definitivno oslobodio Duklju od vizantijske vlasti i time joj obezbijedio teritorijalno proširenje i nezavisnost.
Prvi krunisani kralj Duklje bio je Mihailo Vojislavljević, kojem se 1077. g. papa Grgur VII obraća kao kralju Slovena. Za vrijeme kralja Bodina (1082-1101) u sastavu Duklje su (od XI v. Zete) neko vrijeme Raška, Bosna, Travunija i Zahumlje. Tada država Vojislavljevića dostiže vrhunac moći. Dukljansko-zetskom državom (Kraljevstvom Slovena), koju su neprestano potresale dinastičke borbe, vladali su kraljevi: Mihailo, Dobroslav, Kočopar, Vladimir, Jakvinta, Dorđe, Grubeša, Gradihna, Radoslav i knez Mihailo, posljednji vladar iz dinastije Vojislavljevića.
Nakon rascjepa hrišćanstva (1054), Dukljansko-barska biskupija je uzdignuta na stepen nadbiskupije (1089). Kasnije je, na osmovjekovnom arhiepiskopskom nasljeđu, osnovana Zetska episkopija(1219).
Istorijat državnog grba Crne Gore može se pratiti od prve crnogorske dinastije Vojislavljevića do danas.
Na osnovu pečata kralja Đorđa (koji je vladao od 1114-1118. g. i ponovo od 1125-1131. g.) urađena je rekonstrukcija grba-simbola dinastije Vojislavljevića. Ovaj grb spada u period rane heraldike (1096-1150).
Zlatna kosa lenta, s (heraldičke) lijeve u (heraldičku) desnu stranu, razdvaja dijagonalno crveni izduženi štit.
Na grbu Vojislavljevića zastupljene su boje crvena i zlatna, kojima se u heraldičkoj simbolici predstavljaju hrabrost i velikodušnost.
Dinastički grb Balšića
Balšići, potomci velikaša Balše, bili su moćni feudalci u Zeti, crnogorska srednjevjekovna dinastija, druga po redu. Balša 1 Balšić, rodonačelnik dinastije, imao je tri sina: Stracimira (umro 1372), Đurađa (1362 – 1378) i Balšu II (1378-1385). Kao gospodari Zete pojavljaju se već 1360, a godinu dana kasnije uspijevaju da se osamostale, u odnosu na Srpsko carstvo, i time obnove nezavisnost i suverenost Zetske države.
Vlast Balšića se prostirala na Zetu, Bar, Budvu i Sjevernu Albaniju, a potom se proširila na Drivast i Prizren. Đurađ I je 1373. osvojio Konavle, Trebinje i Dračevicu. Balša II (1378-1385) je zahvaljujući ženidbi s Komninom, ćerkom despota Jovana Asena od Valone, proširio svoju državu na jugu sve do Drača. Godine 1385. uspio je da zauzme Drač, a iste godine gine u ratu sa Turcima kod Berata. Prikliještena između Turaka, Mlečana, Despotovine i države Tvrtka I, Zeta Balšića se sve više smanjivala. Balšu II je naslijedio sinovac Đurađ II Stracimirović Balšić (1385-1403), uman državnik i pragmatična politička ličnost, čije teritorije su se čas povećavale čas smanjivale u burnom periodu nadiranja Osmanskog carstva. Oženio se (1386) Jelenom, ćerkom srpskog kneza Lazara Hrebeljanovića.
Nastojao je da ojača oslabljeni položaj Zete i povrati izgubljene teritorije. Da ne bi došao u sukob s Turcima, nije smio ulaziti ni u kakve saveze, niti je učestvovao u Kosovskom boju (1389). Obračunao se sa Radičem Crnojevićem. Njegov nasljednik Balša III (1403-1421) zaratio je sa Mlečanima da bi povratio izgubljene teritorije, ali umire u toku rata, i oni zauzimaju sve njegove gradove. Smrću Balše III vladarska porodica Balšić je prestala da postoji. Potomci Balšića se potonji put pominju oko 1500. godine.
Druga crnogorska dinastija, Balšići, u heraldičkoj tradiciji baštini dva grba. Grb Balšića sa višekrakom zvijezdom prvi put je objavljen u čuvenom Rihentalovom zborniku (1420) sa Opšteg crkvenog sabora u Konstanci (1414).
U svim kasnijim grbovnicima iznad kacige je vuk, dok se u štitu pojavljuju zvijezde sa različitim brojem kraka (sedam, osam, devet, sedamnaest, dvadeset tri…).
Grb Balšića je sedmokraka srebrna zvijezda na trouglastom crvenom štitu. lznad srebrne kacige iz zlatne krune izlazi srebrni vuk sa isplaženim crvenim jezikom. Plaštje crveno – srebrne boje.
Sedmokraka zvijezda je simbol sklada, sveukupnosti, uobličavanja a crveno hrabrosti i velikodušnosti. Srebrni vuk simboliše čistotu i čestitost, uz hrabrost i tvrdoglavost.
U istoriji Cme Gore Balšićima pripada posebno mjesto a prije svega što su, oslanjajući se na tradiciju i svijest o ranijem državnom nasljeđu, uspjeli da se osamostale od srpskog državnog centra i Zetu konstituišu kao samostalnu državu, proširujući teritoriju ili braneći njen opstanak od aspiracija Turaka i Mlečana, kao i moćnog okruženja.
Predak Balšića je u Zetu došao iz Provanse (Francuska) krajem XIV vijeka, za vrijeme Jelene Anžujske, srpske kraljice, žene kralja Uroša I. Balšići su pripadali aristokratskom staležu. Postali su najmoćniji zetski feudalci i oblasni gospodari. Na vrhuncu državne moći Zeta se pod Balšićima prostirala od rijeke Maće u Albaniji do Dubrovnika i od Lovćena do Prizrena, sa svim primorskim gradovima od Drača do Cavtata, osim Kotora. Balša III, sin Đurađa II Stracimirovića i Jelene, sestre srpskog despota Stefana Lazarevića, titulisao se kao “gospodar zemlji zetskoj i svemu zapadnom primorju”. Njegova vlast u Zeti bila je neprikosnovena. Pošto je sa 17 godina stupio na prijesto, u početku je državom faktički upravljala njegova majka, Jelena Balšić (1442), gospođa Lena, žena velike obdarenosti, istančanog ukusa, mudra i vrlo odlučna. Njena pisma, sačuvana u Goričkom zborniku, izuzetne literalne vrijednosti, rijetko su svjedočanstvo o kulturnim prilikama u srednjevjekovnoj Zeti prve polovine 15. vijeka.
Drugi grb Balšića rekonstruisan je na osnovu nekoliko primjeraka novca iz vremena ove dinastije. Na najvećem broju novčića iznad kacige je predstavljen vuk, dok se u štitu vuk javlja na novcu Đurađa II i Balše III. Prvu rekonstrakciju grba na osnovu novca uradio je Aleksandar Palavestra u knjizi “Rodoslovne tablice i grbovi srpskih dinastija i vlastele”, publikovanoj 1987. u Beogradu. Od tada je ovaj grb često kopiran i eksploatisan. Takođe, po uzoru na njegov izgled urađene su i nove verzije.
U trouglastom (normanskom) crvenom štitu nalazi se srebrna glava vuka. Iznad srebrne kacige iz zlatne krune izlazi srebrni vuk sa isplaženim crvenim jezikom. Plašt je crveno – srebrne boje.
Srebrni vuk simboliše čistotu i čestitost, uz hrabrost i tvrdoglavost. Crvena podloga dopunjava simboliku hrabrošću i velikodušnošću.
Dinastički grb Crnojevića
Crnojevići su vladarska zetska porodica. Prvi put se pominju 1331. kao gospodari Gornje Zete. Za vrijeme Balše II, gornjozetski velikaš Radič Cmojević se odmetnuo od Balšića. Nakon kraja ove dinastije, Crnojevići se bore sa Đurđem Brankovićem, koji je po ujčevini bio zakoniti nasljednik Balšića, za prevlast u Zeti. Novi vladari Crnojevići su se oslanjali na pomoć Venecije. Stefanica (Stefan) Crnojević je nosio mletačku titulu Vojvode od Zete. On je učvrstio vlast nove dinastije.
Kad su Turci prvi put zauzeli Zetu (1479), njegov sin Ivan se sklonio u Italiju. Poslije smrti Mehmeda II Osvajača vratio se u zemlju, kojom upravlja kao turski vazal, okrenuvši se protiv Mlečana. Zadržavši planinski dio Gornje Zete, on je prijestonicu iz Žabljaka prenio na Cetinje. Ivan Crnojević je utemeljivač Crne Gore.
Sa trećom crnogorskom dinastijom, Crnojevićima, ustaljuje se i državna heraldička tradicija Crne Gore. Naime, zlatni krunisani dvoglavi orao uzdignutih krila na crvenom štitu postaje stalni grbovni simbol na budućim crnogorskim državnim grbovima.
Dinastički grb Crnojevića je zlatni krunisani dvoglavi orao raširenih uzdignutih krila u poletu na trouglastom iskošenom crvenom štitu.
Plašt je crveno-zlatan. Iznad štita je kaciga sa zlatnom krunom iz koje izlazi crni zmaj raširenih krila sa crvenim jezikom.
Zlatni dvoglavi orao simbolizuje velikodušnost, snagu, veličinu, otpor neprijatelju kao i jedinstvo duhovne i svjetovne vlasti. Iznad orlovih glava je po jedna kruna, simbol suvereniteta, a koje predstavljaju duhovnog i svjetovnog vladara.
Crni zmaj je simbol postojanosti i nepokorivog branioca.
Grb Ivana Crnojevića
Osnivač dinastije Crnojevića je Stefan-Stefanica, koji je Zetom upravljao od 1451. do 1465. godine. Najistaknutiji vladar iz dinastije je Stefanov sin, Ivan (1465-1490), za vrijeme čije vladavine se razvija i utemeljuje ideja o državnoj samostalnosti i nezavisnosti „zemlje crnih brda”, za koju se ustaljuje ime Cma Gora.
Ivan Crnojević je stekao mletačko plemstvo na sjednici mletačkog Velikog vijeća 24.02.1473. godine. On oslobađa veliki dio Zete od Turaka i Mlečana, obnavlja državu i premješta državnu prijestonicu, najprije sa Žabljaka na Obod a potom na Cetinje. Na Cetinju podiže svoju rezidenciju-dvorac (1482) i manastir (1484), posvećen Rođenju Bogorodice, kao novo, nakon Vranjine, sjedište zetskih mitropolita (1485).
Rekonstrakcija grba Ivana Crnojevića rađena je na osnovu pečata sa Povelje od 4. januara 1485. godine, kojom se osniva manastir na Cetinju, kao i na osnovu ostataka kamene plastike sa ovog manastira.
Grb Ivana Crnojevića je zlatni krunisani dvoglavi orao na crvenom štitu.
Zlatni dvoglavi orao simbolizuje velikodušnost, snagu, veličinu, otpor neprijatelju kao i jedinstvo duhovne i svjetovne vlasti. Iznad orlovih glava je po jedna kruna, simbol suvereniteta, a koje predstavljaju duhovnog i svjetovnog vladara.
Grb Đurđa Crnojevića
Drugi istaknuti vladar iz dinastije Crnojević je Ivanov sin Durđe (1490-1496), ličnost izuzetne kulture i obrazovanja, čovjek renesansnog duha i moćne vizije. Za opstanak svoje zemlje borio se mačem, perom i krstom. On je ostavio dubok trag u kulturi Cme Gore. Osnovao je prvu državnu štampariju (u svijetu), 1493. godine, (prvo na Obodu, pa na Cetinju). Štamparija je za vrijeme vojvode i gospodara Đurđa Crnojevića radila pod upravom jeromonaha Makarija „od Černije Gori” (od 1493. do kraja 1496). U Crnojevića štampariji, prvoj kod Južnih Slovena, pečatane su ćiriličke crkvene knjige. Štampano je šest prvotipnih izdanja: Oktoih prvoglasnik (4.1 1494), Oktoih petoglasnik, Psaltir, Molitvenik, Četvorojevanđelje i Cvjetni triod. Izdanja iz Crnojevića štamparije su izuzetne ljepote, bogato ukrašena lijepim inicijalima i drugim detaljima.
Tokom svoje kratkotrajne vladavine, od 1490. do 1496. godine, Đurđe Crnojević je težio kultumom napretku i preporodu svoje države. Poslije odlaska Đurđa Crnojevića iz zemlje (1496) prestaje da radi i štamparija.
Grb Đurđa Crnojevića je rekonstruisan na osnovu ukrasne zastavice sa prve stranice Oktoiha prvoglasnika. Iako grb u Oktoihu više označava državnu i vladarsku suverenost, u literaturi se tretira i kao lični grb Đurđa Crnojevića.
Lični grb Đurđa Crnojevića je krunisani zlatni dvoglavi orao na crvenom štitu. Na grbu su ukomponovani inicijali Durđa Crnojevića. Iznad glava orla je zlatno slovo B (Blagovjerni), a između desne glave i desnog krila orla zlatno Gn (Gospodin). Između lijeve glave i lijevog krila orla je zlatni inicijal Go (Đurađ), dok su na grudima orla crvena slova Cr (Crnojević).
Zlatni dvoglavi orao simbolizuje velikodušnost, snagu, veličinu, otpor neprijatelju kao i jedinstvo duhovne i svjetovne vlasti. Iznad orlovih glava je po jedna kruna, simbol suvereniteta, a koje predstavljaju duhovnog i svjetovnog vladara.
Inicijalima na štitu oličen je nosilac grba, dok je inicijal na grudima orla simbol pripadnosti dinastiji.
Grb Zete
Durđe Crnojević se u svojoj politici oslanjao na Veneciju (Mletačku republiku). Nastojeći da pokrene krstaški rat protiv Turaka, povezao se sa francuskim kraljem Karlom VIII Anžujskim. Turci su za to saznali, tako da je Đurđe morao da napusti zemlju (1496). Turski eksponent postao je njegov brat Stefan, dok je drugi, Staniša, primio islam i dobio ime Skender-beg. Kada su Turci Stefana uklonili s vlasti, Đurđe se vratio u Crnu Goru. Međutim, Turci su ga zarobili i odveli u Anadoliju. Tamo je i umro 1503. godine. Skender-beg Crnojević je upravljao Crnogorskim sandžakom od 1514. do 1528. Time se, između ostalog, objašnjava specifična autonomija koju je Crna Gora imala u Osmanskom carstvu. Kao nukleus države Vojislavljevića, Balšića i Crnojevića –Zeta je od kraja 15. vijeka bila pod stalnom jakom turskom upravom. U Zeti su Balšići i Crnojevići ostavili dubok trag. Podstičući otpor protiv Osmanlija, jačali su tradiciju oslobodilačke svijesti.
Period poslije odlaska iz zemlje Đurđa Cmojevića, posljednjeg gospodara Crne Gore iz te dinastije, i njegovog silaska sa istorijske scene, obilježen je u heraldici pojavom oblasnih grbova.
Grb Zete u sebi baštini državotvornu ideju i naslanja se na heraldičku tradiciju Balšića. On je modifikovan i dodat mu je još jedan elemenat – zlatni krug. U zlatnom krugu je zvijezda.
Na grbu Zete unutar crvenog štita je zlatni krug, a u njemu crvena šestokraka zvijezda.
Grbovnom simbolikom, koju čine na crvenoj podlozi zlatni krug, simbol velikodušnosti i zaštite i crvena šestokraka zvijezda, simbol boga Marsa (bog rata), izražene su i istaknute slobodarske težnje.
Grb Primorja
Crnogorskim primorjem su kroz istoriju vladali Vojislavljevići, a dijelom Balšići, Crnojevići i Petrovići. Grbalj i Solila su pripali Mletačkoj republici tek u doba vladike Save Petrovića. Iako je Zetsko ili Crnogorsko primorje zadugo bilo pod tuđinskom vlašću (Mletačke republike, Turske, Francuske i Austrije) ono je uvijek činilo prirodnu cjelinu sa svojim zaleđem, kako geografsku i istorijsku tako i etničku. U doba Petra I Petrovića Njegoša ostvareno je kratkotrajno ujedinjenje Crne Gore i Boke Kotorske (1813-1814). Tek 1878. Crna Gora je, odlukama Berlinskog kongresa, izašla na svoje more. Ona je tada oslobodila Bar i Ulcinj, a znatno kasnije pripojila je i ostali dio Primorja matičnoj državi.
Primorje i primorske zemlje se od XII vijeka javljaju u opisu kraljevskih titula raznih vladara. Uz kraljevsku titulu Nemanjića išli su i pretenciozni vladarski grbovi, u kojima se uvijek pojavljivao i grb ili simbol „primorskih zemalja”.
Na grbu Primorja u crvenom trouglastom štitu nalazi se savijena srebrna oklopljena ruka, okrenuta udesno, koja u šaci drži sablju “krivošiju “.
Srebrna oklopljena ruka sa mačem, prikazana na crvenoj podlozi, simboliše vjeru, iskrenost, pravednost i hrabrost u vječitoj borbi za slobodu.
Grb Paštrovića
Paštrovići, koji se prostiru od krajnjeg južnog dijela Boke Kotorske – od Zavale do Spiča, između Jadranskog mora i Crmnice, bili su poznata crnogorska kneževina sa mnoštvom sela, dvanaest plemena i dvije bankade. Zbog veoma značajnog geografskog položaja imali su veliku ulogu u raznim istorijskim događajima.
Paštrovići su bili izloženi brojnim političkim i kulturnim uticajima. U prošlosti su prošli kroz više epoha: ilirsku, rimsko-vizantijsku, slovensku, mletačku, francusku i dvije austrijske. Svaka je ostavila svoj trag. Održavali su veze sa zaleđem. Svaki važniji događaj u Crnoj Gori imao je odjeka i u Paštrovićima, i obrnuto. Bili su značajna oblast u državi Vojislavljevića, Nemanjića, Balšića, Crnojevića i Petrovića. Godine 1423. priznali su mletačku vlast i dobili autonomiju. Pod mletačkom upravom bili su sve do propasti Republike 1797. Pomagali su Ivana Crnojevića i Petroviće u oslobodilačkoj borbi. Turcima nikad nijesu plaćali porez.
Posljednji i najslavniji knez Paštrovića bio je Stefan Štiljanović, zet Crnojevića. Bio je dobrotvor i posjedovao je sedam mlinova. Zbog sukoba sa Mlečanima sve je ostavio svome narodu i otišao u Srem, 1498. godine. Tamo se borio protiv Turaka i učestvovao u međusobnim sukobima vlastele u južnoj Ugarskoj. Njegovi preci su bili štitonoše na raškom dvoru i u diplomatskoj službi Balšića i Crnojevića. Umro je u gradu Šiklošu (Baranja) i ubrzo je, 1543. proglašen za sveca. Njegove su mošti počivale u sremskom manastiru Šišatovac do početka Drugog svjetskog rata, kada su prenesene u beogradsku Sabornu crkvu. Oko njegovog imena splele su se brojne legende. Stefan Štiljanović je mnogo prisutniji u književnosti, legendi, bakropisu i slikarstvu, nego u istorijskim izvorima.
Vlastela paštrovska je razvijala duh zajedništva, istorijske i narodne pripadnosti, što je uslovilo i nastanak grba Paštrovića.
Na grbu se nalazi Sveti Stefan Prvomučenik, arhiđakon. Sv. Stefan Prvomučenik je u vrijeme vladavine Nemanjića bio svetitelj-zaštitnik vladarske porodice.
Na grbu Paštrovića prikazana je figura Sv. Stefana Prvomučenika na srebrnom štitu.
Grb dinastije
Petrović-Njegoš
Izbor Danila Šćepčeva Petrovića za vladiku crnogorskog (1697) označio je ne samo početak novovjekovne državnosti Crne Gore nego i pravac i smjer kojim se kretala crnogorska državna politika u posljednja tri stoljeća.
I, zaista, rijetke su dinastije koje su imale tako sudbonosnu i toliko djelotvornu ulogu u istoriji svoga naroda i države kao što je crnogorska dinastija Petrović-Njegoš (1697-1918). Svih sedam Petrovića, pet vladika i dva svjetovna gospodara, s ove vremenske distance bolje se sagledavaju a njihova veličina i značaj realnije ističu, racionalnije shvataju. Oni su potpuno saobraženi ukupnoj istoriji Crne Gore, crnogorskoj državi i crnogorskom narodu, duhu i kulturi. Otuda i osjećanje njihove svevremenosti.
Za vrijeme vladavine dinastije Petrović-Njegoš dolazi do razvoja cmogorske heraldike u svim segmentima društva. U toku vladavine ovog vladalačkog doma razvoj dinastičkog grba doživio je niz promjena, do konačnog uobličenja u vrijeme vladavine knjaza/kralja Nikole I.
Poluokrugli štit je dijagonalno podijeljen na četiri polja. Gornje i donje crveno polje imaju po četiri poprečne srebrne grede i po jednu srebrnu glavu orla okrenutu ulijevo. U desnom i lijevom plavom polju nalazi se po jedno zatvoreno, srebrno krilo orla. U srcu štita je mali, takođe poluokrugli crveni štit sa dvoglavim srebrnim krunisanim orlom koji u kandžama drži vladarske insignije.
Iznad štita je srebrni krunisani dvoglavi orao visoko uzdignutih krila sa zlatnim skiptrom u desnoj iplavim šarom, zlatom optočenim, u lijevoj kandži. Ispod orlaje zlatni lav u prolazu koji je šapama oslonjen na vrh štita.
Grbovna draperija je crvene boje, oivičena zlatnim resama, a izranja iz kraljevske krune.
Srebrna glava orla simboliše čistotu pobjede, a krila su simbol uzleta i slobode.
Srebrni dvoglavi orao simbolizuje čistotu, čestitost, snagu, veličinu, otpor neprijatelju kao i jedinstvo duhovne i svjetovne vlasti. Iznad glava orla je kruna, simbol suvereniteta. U desnoj kandži orla je skiptar, jedna od vladarskih insignija i simbol je svjetovne vlasti, dok je u drugoj kandži, lijevoj, šar, takođe vladarska insignija, koja je simbol duhovne vlasti.
Zlatni lav je simbol velikodušnosti, snage, neustrašivosti, veličine, dostojanstva i veličanstvenosti.
Državni grb iz vremena
vladike Danila i vladike Vasilija
Vladika Danilo Petrović (1697-1735) izuzetno je značajan za opstanak i istorijsku sudbinu Crne Gore. Došavši na mitropolitsku stolicu po rušenju Crnojevića manastira (1692), mladi vladika je iznova sazdavao i manastir i državu – novu Cmu Goru. On je zauzeo odlučniji i borbeniji stav prema Osmanskom carstvu u odnosu na svoje prethodnike. Na Carevom lazu 1712. porazio je veliku tursku vojsku. Od njegovog uspostavljanja veza sa Rusijom (1711) ova evropska sila postaje zaštitnica, pokroviteljica, moralni i politički oslonac Crne Gore. Nastojeći da zavede red u zemlji, vladika je osnovao zemaljski sud (1713) od 12 članova, koji je rješavao međuplemenske sporove i druga važna pitanja.
Vladika Vasilije Petrović, sinovac i pomoćnik vladike Save, vladao je, zajedno sa stricem, kao „dragi vladika” (1750 – 1766). Vrlo odlučan, neustrašiv i žestok vizionar, nastojao je da učvrsti centralnu vlast i uvede prosvjetu u Crnu Goru. Napisao je i, u Moskvi, publikovao Istoriju o Černoj Gori (1754). Umro je i sahranjen u Petrogradu.
Po dolasku vladike Danila na mitropolitski prijesto, obnavlja se crnogorska heraldička tradicija preuzimanjem dvoglavog orla sa grba Crnojevića. Od tada se može pratiti geneza crnogorskog državnog grba. On je oblikovan po uzora na ruske grbove, sa mnoštvom dekorativnih elemenata. Na prsima dvoglavog orla je prva varijanta dinastičkog grba vladalačkog doma Petrović-Njegoš.
Crnogorski mitropolit Vasilije koristio je grb iz doba vladike Danila. Taj grb se nalazi i u Rusiji, na njegovoj nadgrobnoj ploči u Blagovještenskoj crkvi u kojoj je sahranjen, pored Suvorova.
Na baroknom ruskom štitu dominira dvoglavi orao, čije su obje glave krunisane a iznad njih je još jedna kruna.
Na grudima orla nalazi se veliki grb dinastije Petrović.
Na grbovnoj draperiji je poluokrugli štit, dijagonalno podijeljen na četiri polja. Na gornjem i donjem polju su po jedna glava orla, a u bočnim poljima po jedno zatvoreno krilo orla.
Plašt oivičen resama izranja iz krune, dok se iz krune pojavljuje orao uzdignutih krila.
Dvoglavi orao simbolizuje snagu, veličinu, otpor neprijatelju kao i jedinstvo duhovne i svjetovne vlasti. Iznad glava orla je po jedna kruna, simbol suvereniteta i razdvajanja duhovne i svjetovne vlasti, dok treća kruna predstavlja svu vlast ispod jedne krune, jednog vladara.
Na prsima orla je dinastički grb Petrovića i na taj način simbolički je predstavljana vladarska porodica.
Državni grb iz
vremena vladike Save
Vladika Sava Petrović Njegoš (1735-1781) je naslijedio vladiku Danila. Iako je pomagao Rusiji i Austriji u ratovima protiv Turske, nije ulazio ni u kakve avanture koje bi Crnogorce preskupo koštale. Bio je vrlo racionalan i umjeren vladar. Putovao je u Rusiju i od strane Ruskog sinoda dobio priznanje crkvene autokefalnosti. Njegovu vladavinu uzurpirali su energični vladika Vasilije i samozvanac Šćepan Mali (1767 – 1773). Mada zagonetka Šćepana Malog još uvijek nije sasvim riješena, on je zaslužan za afirmaciju svjetovne vlasti.
Crnogorski vladika Sava vrši značajne promjene na grbu iz doba vladike Danila. Sa grudi orla skida grb dinastije Petrović-Njegoš, a u kandže mu stavlja zmiju. Naime, vladika Sava je želio da preko ovog, u grbovnoj simbolici ratnog simbola, izrazi svoje slobodarske i oslobodilačke težnje.
Na mitropolitskom pečatu vladike Save nalazi se dvoglavi orao kome se u kandže dodaju skiptar i šar (carsko jaje), što će kasnije postati jedan od osnovnih elemenata u državnoj heraldici. Vladika Sava je, pored osnovnog simbola dvoglavog orla, uveo u državnu simboliku i još jedan grbovni elemenat, koji se zadržao i do danas, a to je zlatni lav u hodu.
Na državnom grbu iz vremena vladike Save je dvoglavi orao koji u kandžama drži poraženu zmiju.
Dvoglavi orao simbolizuje snagu, veličinu, otpor neprijatelju kao i jedinstvo duhovne i svjetovne vlasti. Iznad orlovih glava je po jedna kruna, simbol suvereniteta, a koje predstavljaju duhovnog i svjetovnog vladara. Simbolički, dvoglavi orao predstavlja Crnu Goru, dok zmija u kandžama orla simboliše neprijatelja.
Državni grb iz vremena Petra I
Poslije smrti vladike Save Crnom Gorom je kratko upravljao (1781-1784) njegov sestrić Arsenije Plamenac. Opšti crnogorski zbor je potom za crnogorskog vladiku izabrao arhimandrita Petra I Petrovića Njegoša (1784-1830), koji je, nesumnjivo, najveća i najznačajnija ličnost u istoriji Crae Gore. Pobijedio je skadarskog moćnog vezira Mahmut-pašu Bušatliju u dvijema bitkama, na Martinićima i Krusima (1796), objedinio Brda sa Crnom Gorom, donio Zakonik, utemeljio organe centralne zemaljske vlasti – Senat i Kuluk. Uspješno je ratovao protiv Napoleonove vojske u Boki, bio je predsjednik vlade prilikom kratkotrajnog ujedinjenja Crne Gore i Boke (1813-1814). Razrađivao je ideju o južnoslovenskom ujedinjenju. Narod je Petra I još za života zvao Svetim vladikom. Njegov nasljednik Petar II Petrović Njegoš kanonizovao ga je 1834. za sveca.
Petar I je bio vladika, državnik, vojskovoda, zakonopisac, zakonodavac, mislilac, diplomata, književnik, vizionar i kultna istorijska ličnost, utemeljitelj i arhitekta sazdanja crnogorske nacionalne države. Za vrijeme njegove vladavine ponovo dolazi do izmjena državnog grba. Tada se formira temelj državne heraldike, koja će se kasnije mijenjati samo u likovnom uobličenju elemenata ili u njihovoj boji.
Osnov državne heraldike je krunisani zlatni dvoglavi orao uzdignutih krila, sa vladarskim insignijama u kandžama, a na prsima orla je štit sa lavom u prolazu.
Centralni motiv na državnom grbu iz vremena Petra I je zlatni dvoglavi orao visoko uzdignutih krila, širokih pera, sa krunom između glava i sa skiptrom i šarom u kandžama. Na prsima orla je štit sa zlatnim lavom u prolazu. Lav je na zelenoj podlozi sa plavom pozadinom.
Crveni plašt, oivičen zlatnim resama, izranja iz knjaževske krune.
Zlatni dvoglavi orao simbolizuje velikodušnost, snagu, veličinu, otpor neprijatelju kao i jedinstvo duhovne i svjetovne vlasti. Iznad glava orla je kruna, simbol suvereniteta. U desnoj kandži orla je skiptar, jedna od vladarskih insignija i simbol je svjetovne vlasti, dok je u drugoj kandži, lijevoj, šar, takođe vladarska insignija, koja je simbol duhovne vlasti.
Štit na prsima orla u cijelosti simbolički predstavlja Crnu Goru i Crnogorce. Zelena boja na štitu, simbol nade i radosti, u stvari je Crna Gora. Zlatnim lavom, koji je simbol velikodušnosti, snage, neustrašivosti, dostojanstva i veličanstvenosti, simbolički su predstavljeni ljudi u Crnoj Gori. Plava pozadina lava simboliše odanost i istinoljubivost.
