Više kraljeva, po nekim izvorima čak šest, iz crnogorske dinastije Vojislavljevića sahranjeno je u Manastiru Svetoga Sergija i Vakha, na lijevoj obali Bojane, desetak kilometara od Skadra, u mjestu koje lokalno stanovništvo zove Sirc ili Širć.
izvor: Analitika
autor: Ivan Kern
Biseri crnogorske kulturne baštine
Ovaj manastir-mauzolej nastao je nakon što se prijestonica Duklje, u vrijeme Mihaila i njegova sina, cara i kralja Bodina, krajem XI vijeka preselila u Skadar. Ali, grobovi naših kraljeva sada su praktično – u mulju Bojane.
Novim putem od Podgorice do Skadra, pa do Crkve Sv. Sergija i Vakha stiže se za sat i po vožnje. Desetak kilometara od Skadra dobrim putem koji prati tok Bojane stiže se do mjesta Shirq. Odatle se ide makadamskim putem prema Bojani na plato na kojem se vide ostaci crkve u kojoj su sahranjeni dukljanski kraljevi Mihailo, Bodin i Vladimir.
Izbrisani sa zemlje i iz zemlje
Nemoguće je ne primijetiti koliko je dr Radoslav Rotković u knjizi “Kraljevina Vojislavljevića” bio u pravu opisujući ovaj lokalitet.
„Kako je manastir na Bojani tonuo u rijeku koja se širila, a Nemanjići od njega pravili mauzolej za sebe, i nije bilo, barem da mi znamo, temeljnih istraživanja u mulju i sondaža ispod sadašnjih temelja. Sa toga lokaliteta nemamo nikakvih podataka ni o jednoj grobnoj ploči nekoliko kraljeva Vojislavljevića. Izbrisani su sa zemlje i iz zemlje, jednako kao što su brisani i iz istorije”.
O dalekoj istoriji ovih prostora govori se, prilično opširno, u Ljetopisu popa Dukljanina i opisuje mjesto sahrane prvog dukljanskog kralja Mihaila:
„U to vrijeme preminu kraljica i Mihala prihvati kraljevstvo. On je imao sedam sinova čija su imena ova: Vladimir, Prijaslav, Sergije, Derija, Gavril, Miroslav i Bodin. Kralj Mihala međutim, vladaše trideset i pet godina i umrije. Sahranjen je s velikom čašću u manastiru Svetih mučenika Srđa i Vakha.
O istorijskom značaju kralja Mihaila dokumentovano je svojevremeno govorio za Portal Analitika akademik dr Radoslav Rotković koji je decenijama proučavao istoriju Duklje, kao i sudbinu kraljevstva Slovena.
“Mihailo Vojislavljević je naš prvi kralj za kojega imamo arhivsku potvrdu, jer ga tako oslovljava papa Grgur VII 9. I 1077. godine. Ali ako se Nova godina računa od 1. marta, to je 1078. godina. No, u tome pismu papa ne raspravlja sa Mihailom pitanje kraljevske titule, niti mu dodjeljuje krunu, nego ga obavještava da nije mogao donijeti konačnu odluku o pitanju Barske nadbiskupije, s obzirom na dubrovačke pretenzije na južni Jadran. Naime, u vrijeme Samuilovoga pohoda oko 990. godine, iz Duklje je pobjegao dukljanski biskup i sklonio se u Dubrovnik, pa su Dubrovčani željeli da iskoriste to kao dokaz da je dukljanska episkopija preseljena u Dubrovnik, i da oni imaju pravo na Bar. Ovaj spor je završen tek 1252, kada je papa imenovao Jovana Plano de Karpina za barskoga nadbiskupa”, isticao je tada dr Rotković i objašnjavao kako je i kada papa Mihaila nazvao kraljem Slovena.
Foto: PA
“Dakle, papa piše „Michaeli Sclavorum regi“, Mihailu kralju Slovena i to 9. januara, a to znači da je o toj tituli odluka donesena ranije, najkasnije 1077, a to je 140 godina prije nego je papa Honorije III poslao krunu Nemanjinome sinu, koji je tako nazvan Prvovenčanim, jer je bio prvi srpskom krunom ovjenčani kralj. Da je Mihailo Vojislavljević bio srpski kralj, on bi bio Prvovenčani. Mi ne znamo kada je Mihailo priznat za kralja. Možda je kralj bio već njegov otac Dobroslav, koji je nakon blistavih pobjeda nad Vizantijom 1040. i 1042. dobio ime Vojislav (proslavljen na vojištu) i Stefan, a to na grčkome označava krunisanu glavu. Ovaj Dobroslav – Stefan Vojislav sahranjen je u dvorskoj kapeli kod Bara oko 1150. Naslijedio ga je Mihailo. U vrijeme Mihaila i njegova sina cara i kralja Bodina krajem XI v. prijestonica se seli u Skadar i šest naših kraljeva je sahranjeno u manastiru Sv. Sergija i Vakha na lijevoj obali Bojane”, objašnjavao je tada Rotković.
Šta kaže Ljetopis popa Dukljanina
Upravo se u Ljetopisu popa Dukljanina govori o Manastiru Sv. Sergija i Vakha kao mjestu gdje su sahranjeni dukljanski kraljevi Bodin, Vladimir i kralj Gradinja.
„Poslije toga Bodin, uzevši kraljevstvo, prodre u Zetu i poče da savlađuje svoje rođake. Tada Petar arhiepiskop barske stolice, čovjek zapamćen po dobru, vidjevši da je među braćom velika svađa i nesloga, posredovao je zajedno sa sveštenstvom i narodom, nagovorili su ih i pomirili ih. I Bodin i braća međusobno se zakleše da će živjeti miroljubivo i spokojno.
Potom se Branislavu rodi šest sinova, čija su imena ova: prvorođeni Predinja, Petrislav, Gradinja, Tvrdislav, Dragel i Grubeša.
Kralju Bodinu, pak, rodi četiri sina Jakvinta, kćer Arkirica iz grada Barija, čija su imena ova: Mihala, Đorđe, Arkiric i Toma. Vladao je naime (Bodin), dvadeset i šest godina, a u dvadeset drugoj godini pogubio je svoju braću. Kad se navršilo dvadeset i šest godina i pet mjeseci njegovog kraljevanja, preminuo je i sahranjen je po kraljevskom običaju u manastiru Svetih mučenika Srđa i Vakha“, navodi se u ovom istorijskom izvoru.
Ljetopis popa Dukljanina je za prepoznavanje najranijeg perioda crnogorske državnosti dokument od neprocjenjive vrijednosti. Da nema njega veliko je pitanje kako bi se pisali istorijski događaji vezani za nastanak prve države i dinastije na teritoriji Crne Gore.
I poneki, rijetki materijalni dokazi koji govore o tom vremenu.
Međutim, danas se stiče utisak da je Crkva Sv. Sergija i Vakha što se tiče crnogorske javnosti kao i u prethodnim vremenima prepuštena propadanju i zaboravu.
“Natpisi na ovome manastiru djeluju zagonetno, ako se ne uzme u obzir pozicija manastira, koji je prvo bio ozidan preblizu obale koja se odronjavala, pa je manastir zidan ponovo sve dalje od obale, tako da se grobovi ovih šest naših kraljeva sada nalaze u mulju Bojane. Pa pošto se priča o produbljavanju korita Bojane, treba prethodno da se identifikuju ove grobne ploče, pa tek onda da se pošalju mašine da dube korito. Našim rukovodiocima je prijatno kada mogu da govore o Crnoj Gori kao hiljadugodišnjoj državi, ali te grobne ploče naših kraljeva su opipljiv dokaz te starine, jer je pop Dukljanin sa njih ispisivao podatke koliko je koji od tih kraljeva vladao. Ne vidim da bilo ko u Crnoj Gori o ovome vodi računa”, isticao je akademik Rotković u ranijem razgovoru za Portal Analitika i napominjao da je zapuštenost ovog istorijskog spomenika svojevrsna priča i o današnjoj Crnoj Gori koja ne želi da ispita i spozna vlastite korijene.
U ruševinama
Danas su ti ostaci svedeni na jedan zid, ali i pri prvom pogledu ti ostaci ostavljaju utisak monumentalnosti objekta koji je tu stajao.
Inače, Manastir Sv. Sergija i Vakha na Bojani je nekadašnja benediktinska opatija iz srednjeg vijeka, čije se ruševine naziru i danas. Nije poznato kada je podignut benediktinski samostan. Iako predanja vezuju crkvište i za vrijeme cara Justinijana, nekoliko vijekova ranije, manastir je najvjerovatnije nastao u XI vijeku.
Kako je već rečeno, Ljetopis popa Dukljanina, navodi samostan kao grobnu crkvu istorijski poznatih kraljeva iz porodice Vojislavljevića, Mihaila i njegovog sina Bodina, kao i njihovih potomaka, Vladimira i Gradihne. Kasnije su je dok je bila u sastavu srpske srednjovjekovne države, obnavljali kraljica Jelena Anžujska sa sinovima i kralj Milutin.
Ruševine crkve nekadašnjeg samostana, očuvane su samo djelimično, pošto je rijeka Bojana odnijela njen oltarski dio i dobar dio naosa. Na osnovu njenih ostataka, moguće je, u opštim crtama, rekonstruisati nekadašnji izgled.
Imala je osnovu trobrodne bazilike, dužine 20 metara, pokrivene dvoslivnim krovom. Uz nju se nalazio i visoki zvonik, koji je još uvijek postojao 1686. godine. Napravljena je naizmjeničnim redovima kamena i opeke, između kojih su tanki slojevi maltera. Ovakvo ređanje se razlikuje od vizantijskog kombinovanja kamena i opeke, uobičajenog za spomenike vardarskog i moravskog stila, a karakteristično je i za benediktinsku arhitekturu juga današnje Italije tj. prostora nekadašnjih normanskih država. Pored toga, u njenoj arhitekturi primjetne su primjese gotike.
Albanska država je ovaj lokalitet stavila pod zaštitu kao zaštićeni spomenik kulture. Mogu se primijetiti radovi koji su vršeni na sanaciji i stabilizaciji postojećeg objekta, kao i na obali Bojane gdje su podignute betonske podzide. U vodi se uočavaju žičane košare napunjene kamenjem koje dodatno podupiru betonski zid da ga Bojana ne bi odnijela.
Rijeka Bojana neposredno prije mjesta gdje se nalazi Manastir pravi oštru krivinu i izlazeći iz nje svom snagom toka ide direktno na manastir. Međutim, kolika je ta poplavna snaga Bojane tokom kišnih mjeseci govori to da postojeći nasip koji se nalazi malo dalje od ovog lokaliteta, teško zadržava poplavni talas Bojane.
Pošto je nasip viši od ostataka Manastira Sv. Sergija i Vakha to praktično znači da je ovaj lokalitet pod vodom barem par mjeseci godišnje. Koliko će još ostaci i tog jednog zida uspjeti da izdrže prirodne nepogode, veliko je pitanje.
