Istorijski podaci govore kakav je teror od strane žandarmerije Kraljevine SHS vladao u Crnoj Gori i kakvi su zločini pravljeni od strane pripadnika žandarmerije nakon što je Crna Gora od kraja 1918. postala žrtva nasilne aneksije
izvor: Analitika
piše: Mr. Novak Adžić
Divljaštvo vojske i žandarmerije Kraljevine SHS nad crnogorskim narodom (1919-1925)
Nakon izbijanja Božićnog ustanka crnogorskog naroda protiv odluka veleizdajničke, nelegalne i nelegitimne tzv. Podgoričke skupštine i srpske vojne okupacije i nasilne aneksije Crne Gore, 24 i 25. decembra 1918, po julijanskom, odnosno 6. i 7. januara 1919, po gregorijanskom kalendaru i poslije njegovog privremenog sloma, uslijedili su mnogobrojni i masovni zločini, teror i represalije okupatorakog režima, koji godinama nijesu prestajali.
Činjeni su sistematski, planski i u kontinuitetu od strane okupacione vojne sile, žandarmerije i bjelaških kontrakomitskih oružanih plaćeničkih grupa.
Nakon privremenog sloma Božićnog ustanka, početkom 1919, crnogorski patrioti nastavili su oružanu i političku borbu ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE. Značajan dio ustanika bio je prinuđen da emigrira u Italiju i da djeluje iz političkog egzila. Ne mali broj Crnogoraca iz inostranstva okupio se bio u Italiji i djelovalo pod okriljem crnogorskog dvora kralja Nikole i Vlade u egzilu, od februara 1919. predvođene Jovanom S. Plamencem, čije je sjedište bilo u Nejiu kod Pariza.
Jovan S. Plamenac
Tako su crnogorski patrioti koji su se nalazili u Italiji uputili februara 1919. godine protest Velikim silama, u kome traže slobodu, pravo i pravdu za Crnu Goru i crnogorski narod.
Taj apel napisali su i potpisali u ime crnogorskih ustanika koji su stigli u Italiju:
Joko Martinović i Ilija Jošov Martinović; u ime 150 izbjeglih crnogorskih oficira i vojnika u Italiju kapetan Milan Krljević i poručnik Jevrem Kršikapa; u ime civilnih izbjeglica Nikola Knežević, Luka Đurković i kapetan Petar Kovačević, a u ime omladine crnogorske Božo Krivokapić, student, odnosno kandidat prava, Veljko Perović, student, kandidat prava i Simo Ivanišević, student filozofije.
Navedeni PROTEST CRNOGORSKIH GRAĐANA IZ ITALIJE” glasi:
“Sve velike sile drže svoje diplomatske predstavnike kod Kr. Cr. Vlade u Parizu, što svjedoči da ju sve priznaju kao zakonitu.
Svi Crnogorci u Crnoj Gori koji misle tako bivaju gonjeni, zatvarani ili strijeljani, njihove porodice pljačkane a porodice izbacivane na ulicu, a to sve po naredbi srbijanske vlade, koja je službeno uzela učešća u tom konfliktu. Veoma je hitno potrebno da se u interesu humanosti, dostojanstva i odgovornosti tih velikih sila, u Beogradu preduzmu energični koraci da bi se prekinulo sa takvim varvarstvom;
Trebalo bi da zemlju okupiraju međunarodne trupe pod nepristrasnom komandom, koja će zavesti red i zaštititi nesrećno stanovništvo bez obzira na politička ubjeđenja, jer pobjedom saveznih naroda, među kojima je i Crna Gora, treba da za sve počne novo doba slobode i pravde“. (Glas Crnogorca, Neji na Seni kod Pariza, broj 64 od 6/19 februara 1919, str. 2).
Crnogorski narod nastavio je da pruža ponovni ustanički, žestoki otpor likvidaciji vlastite države i domovine Crne Gore, a crnogorski Dvor i Vlada u egzilu konstantno su djelovali u pravcu da se Crna Gora oslobodi divljačkog jarma, nametnutog od strane Beograda i režima pod krunom Petra I Karađorđevića i sina mu regenta, a od 1921. kralja Kraljevine SHS Aleksandra Karadorđevića.
Njega su Crnogorci s pravom i argumentovano zvali Palikuća, jer je pod njegovim apsolutističkim kišobranom Crna Gora bila pretvorena u krv i ugarak i jer je u njoj, samo od 1919. do 1921. godine, popaljeno oko 6.000 domova crnogorskih.
Godinama su u ustaničkoj i komitskoj borbi stradali mnogi vitezovi narodnog i oslobodilačkog pokreta, nastalog i vođenog pod geslom ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE.
Stradale su zbog odanosti Crnoj Gori i njenom pravu na život brojne crnogorske familije i žrtvovani su mnogobrojni Crnogorci i Crnogorke zbog odanosti ideji i akciji za opstanak, odnosno, docnije restauraciju Crne Gore i za vaspostavu njenih suverenih prava.
Žandarmerijska uprava u zauzetoj Crnoj Gori (koja je 1922. službeno nazvana Zetska oblast na čelu sa velikim županom, nakon što je Crna Gora prestala postojati i kao geografski pojam i pošto je bilo ukinuto crnogorsko ime), ustrojena i organizovana od strane beogradskog režima unitarne Kraljevine SHS, (koja je bila drugo ime za Veliku ili proširenu Srbiju), činila je godinama svakojaka čuda, strahovita nedjela, bezakonja i zločine u Crnoj Gori nad njenim narodom i zloupotrebljavala svoj službeni položaj.
Kralj Nikola
Ubistva, mučenja, torture, prebijanja građana i seljaka, hapšenja, ponižavanja ljudi, zatvaranja i svakojake vrste zlostavljanja bila su česta pojava na tlu Crne Gore poslije 1918. godine.
Te i slične tome činjenice priznavao je, opisivao i osuđivao, kritikovao čak i bjelaški, formalno nepartijski, list “Slobodna misao”, koji je izlazio u Nikšiću od druge polovine 1922. a čiji je urednik bio gimnazijski profesor i publicista Stojan Cerović.
Naime, u ovom kontekstu od značaja je prezentirati što piše list “Slobodna misao”, godina III,Nikšić, broj 100 od 11. avgusta 1924, strana 2,u članku naslovljenom “DIVLJAŠTVO ŽANDARMA – jedan potreban apel na nadležne”, s napomenom da se ovaj tekst, od vremena njegovog originalnog izdanja prije više od 98 godina, prvi put publikuje u istoriografiji i našoj javnosti od prvotnog vakta ili zemana.
Taj tekst glasi, u najvećem njegovom dijelu, kojeg prenosimo ovako:
“Zna se da je dužnost javnih službenika da čine sve što bi donosilo koristi redu i miru zemlje. Žandarmi su naročito pozvati da sprečavaju svađe, tuče i t.d. i da održavaju poredak u mjestu. Ali niko ne zna da je dozvoljeno žandarmima da mogu po svojoj volji tući i mučiti ljude, pa ma i ti ljudi i učinjeli kakav istup, prestup pa i zločin. Kod nas se ti žalosni slučajevi već toliko dešavaju, da je to prešlo svaku granicu.
Jednim divljacima kakvim se pokazuje mnogi iz redova ovdašnjih žandara, ne smije se dati takva moć pa sve kad bi i sam zakon to dozvoljavao. Mnogi od njih (žandarma) kao da su vaspitani za dželate, a ne za ljude koji su pozvani da čine red i mir. Kad neko učini kakvo kažnjivo djelo, žandarmu je dužnost da takvog uhvati i preda nadležnoj vlasti,a ne da mu on sudii kaznu izvršava.
U ovoj zemlji kažu da postoji pravni poredak, a on mora da bude za svakoga svetinja. Jer će narod samo tako imati vjeru u državu i njene organe. Treba se sjetiti onog gnusnog zločina o divljačkom umorstvu Mijuškovića (februara 1924. žandarmerija pod vođstvom kapetana Milana Kalabića mučila je monstruozno i ubila majora crnogorske vojske Šćepana Mijuškovića i njegovog bratučeda perjanika Stevana Mijuškovića – napomena N.A.) kojim se optužuju takođe žandarmi i pored njega toliko svirepih i nekulturnih postupaka po našim selima, koji se vrše nad nezaštićenim građanima pa da svakom pametnu čovjeku bude jasno zašto narod sumnja u pravdu i zakone i zašto autoritet države pada sa svoje visine i kod onim koji vole ovu državu, a pogotovo kod onih koji je mrze.
Između mnogo i mnogo tih divljačkih i nečovječnih slučajeva moramo napomenuti da je jednog dana na sred varoši Nikšića, kaplar Lazar Filipović tukao volujskom žilom jednog vrlo poštenog građanina i vrijednog radnika, Peka Vukotića. Povod je bila jedna obična svađa uz času rakije između Vukotića i nekog opštinskog pandura. Na glas o svađi došli su žandarmi da posreduju i ovaj Filipović, koji nije bio na dužnosti, udario je 10-15 puta žilom Vukotića.
Pošto se to dešavalo na sred trga varoškog, okupilo se mnoštvo građana, grozeći se ovakvom postupku, protestovali su i tražili zaštitu nezaštićenoj žrtvi kod policijskog pisara g. Bulatovića, koji je i sam branio kaplaru, da tako životinjski postupa. Protivu ovog posredovanja građana istakao se drugi žandarm kaplar Kosta Ilić i sa isukanim nožem u ruci krenuo na jednog građanina, koji je intervenisao kod pisara Bulatovića. Što je još žalosnije u ovom slučaju, obadva kaplara-žandarma počeli su javno, pred okupljenim svijetom, da drsko otkazuju poslušnost dežurnom pisaru Bulatoviću, koji ih je pozivao na red.
Ovakvi postupci apsolutno kompromituju i državu i časne i poštene službenike, što ne smije da bude. Na velikom je županu (veliki župan Zetske oblasti bio je tada Milovan Džaković, istaknuti član Narodne radikalne stranke Nikole Pašića-nap. N. A.) da već jednom nađe načina preko Ministra Unutrašnjih Djela i komandanta žandarmerije, da se ovako što u buduće ne čini i da jednom zagarantuje građanima, da je ovo država koja ima pravni poredak“.
Spomenica Božićnog ustanka
Istorijski podaci i činjenice precizno govore kakav je teror od strane žandarmerije Kraljevine SHS vladao u Crnoj Gori nad crnogorskim narodom i kakvi su zločini pravljeni od strane pripadnika žandarmerije Kraljevine SHS nakon što je Crna Gora od kraja 1918. postala žrtva nasilne aneksije i bila inkorporirana od 1. decembra 1918. u novu državu pod nazivom Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca na čelu sa dinastijom Karađorđević.
